شیر یک طرفه چیست و چه کاربردی دارد؟

آیا می‌دانید شیر یک طرفه چیست؟ شیر یک طرفه یا چک ولو و یا شیر غیرقابل برگشت محصولی است که دو درگاه دارد و به دلیل اختلاف فشار بین دو سمت آن، به میعان و گاز اجازه عبور در جهت مخالف را نمی‌دهد. این محصول انواع مختلفی دارد که از نظر ظاهر، عملکرد و حتی متریال دسته‌بندی می‌شوند. در این مطلب ضمن پاسخگویی به سوال شیر یکطرفه چیست، قصد داریم شما را با کاربردها، اجزا و انواع این نوع شیر آشنا کنیم.

شیر یکطرفه چیست؟

شیر انواع مختلفی دارد که در سیستم لوله‌کشی استفاده می‌شود و یکی از پرکاربردترین محصول، شیر یک طرفه است که از آن برای عبور سیالات (مایعات و گازها) استفاده می‌شود. از آنجا که این نوع شیر یک مسیر جریان مستقیم ایجاد می‌کند، به آن شیر یک طرفه می‌گویند. در آن یک قطعه مسدودکننده برای مسیر جریان در حالت کاملا پر به کار رفته است. همچنین این نوع شیر طرح آب‌بندی از یک طرف نیز دارد و به سیالات اجازه می‌دهد فقط در یک مسیر حرکت کنند.

شاید این سوال را بپرسید که کاربرد شیر یک طرفه چیست؟ شیرهای یک طرفه به صورت اتوماتیک عمل می‌کنند و بدون دسته شیر هستند. به طوری که باز و بسته کردن آن‌ها با یک دسته شیر از خارج ممکن نیست. این شیرها به طور خودکار جریان برگشتی را قطع کرده و برای مسدود کردن جریان، حرکت چرخشی دارند.

اجزای داخلی شیر یک طرفه

چک ولو از قطعات و اجزا مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از:

• بدنه
• ضربه‌گیر
• اورینگ
• اهرم
• وزنه
• دیسک آب‌بندی بدنه
• پروانه و رینگ پروانه
• محور بلند و محور کوتاه
• درپوش سمت محور بلند و کوتاه

انواع شیر یکطرفه

شیرهای یک طرفه یا غیرقابل برگشت انواع مختلفی دارند که برای تهیه یک محصول مناسب بهتر است با آن‌ها آشنا شوید.

• شیر یکطرفه وزنه‌ای

این نوع شیر یک طرفه براساس تغییرات سرعت، باز و بسته می‌شود. به این صورت که تغییر سرعت باعث ایجاد اختلاف فشار در دو طرف قطعه مسدود‌کننده می‌شود تا سیالات از یکسو جریان پیدا کنند و از سوی دیگر مانع از برگشت آن‌ها شود. شما می‌توانید در شیر یک طرف وزنه‌ای، زمان واکنش به برگشت سیال را نیز تنظیم کنید. همچنین می‌توانید وزنه‌های روی اهرم شیر را نیز جابجا کنید تا پروانه با سرعت بیشتر یا کمتر تنظیم شود. از آنجا که این نوع شیر یکطرفه با دو محور خارج از مرکز طراحی شده است، مانع از سایش لاستیک آب‌بندی در آن می‌شود.

• شیر یکطرفه ترمزدار – وزنه ای

نوع دیگری از چک ولو دارای سیستم ترمز هستند که روی شیر نصب شده است و دیسک با سرعت مشخص بسته می‌شود و تحت کنترل اپراتور قرار می‌گیرد. شما می‌توانید در شیر یکطرفه ترمزدار، به راحتی برگشت سیالات را نیز تنظیم کنید. اوریفیس (روی جک) و وزنه‌های روی اهرم به راحتی تنظیم می‌شوند تا سرعت عبور و برگشت سیالات تحت کنترل قرار بگیرد. در این نوع شیر یک طرفه می‌توان سیستم وزنه و ترمز را در یک یا دو سمت شیر نصب کرد.

• شیر یکطرفه لولایی

یکی دیگر از انواع شیرهایی است که قطعه مسدودکننده صفحه‌ای دارند. این قطعه به لولا (در خارج از صفحه نشیمن‌گاه) متصل شده است و زمانی که شبه‌آونگی حرکت می‌کند، مسیر عبور سیالات باز یا بسته می‌شود. در برخی از برندها، برای طراحی و تولید شیر یک طرفه لولایی از یک قطعه مکانیکی کمکی هم استفاده می‌شود. وزنه، سیلندر هیدرولیک و یا فنر از جمله این قطعات است که به بازوی شیر متصل می‌شود تا سرعت قطعه مسدودکننده را تحت کنترل داشته باشد.

وقتی کورس حرکت دیسک افزایش پیدا می‌کند، زمان واکنش به برگشت سیال نیز افزایش می‌یابد. برای اینکه بتوانید کورس دیسک را کمتر کنید، باید محل لوله به سمت داخل صفحه دیسک، جابجا شود و در نهایت زمان بسته شدن شیر لولایی کمتر خواهد شد.

• شیر یکطرفه سوپاپی فنردار

از دیگر شیرهای یکطرفه است که برای جریان‌های افقی یا عمودی با جهت جریان رو به بالا کاربرد دارند. در شیر یک طرفه سوپاپی فنردار، وقتی سیالات وارد شیر می‌شود، قطعه مسدودکننده، با فشار جریان (به شکل خطی) جابجا می‌شود تا مسیر عبور سیالات باز شود. حالا زمانی که جریان از سمت مقابل وارد این نوع شیر یکطرفه می‌شود، قطعه مسدودکننده (به دلیل نیروی جریان برگشتی) بر روی نشیمن‌گاه آب‌بندی می‌نشیند و مانع از عبور جریان می‌شود. در شیر یکطرفه سوپاپی فنردار، افت فشار نسبت به شیرهای لولایی بیشتر است.

• شیر یکطرفه نازل‌دار

این شیر به شکل هیدرولیکی عمل می‌کند و بدنه آن به صورت هندسی طراحی می‌شود. از این نوع شیر یک طرفه می‌توانید برای جریان‌های نوسانی که باعث باز و بسته شدن مداوم شیر می‌شود، استفاده کنید. در شیر یکطرفه ناز‌ل‌دار یک قطعه مسدودکننده و جریان سیال در اطراف آن استفاده شده است که صدای عبور سیالات به حداقل می‌رسد. با توجه به بدنه باریک، از این شیر می‌توانید برای جریانات خاص استفاده کنید تا فضای زیادی را هم اشغال نکند.

انواع شیر یکطرفه بر اساس جنس

شیرآلات فلزی اغلب آلیاژ برنج، استیل و یا چدن تهیه می‌شود. شیرآلات برنجی از جمله پرمصرف‌ترین این محصولات است که به دلیل مقاومت در برابر اکسیدشدن، در سیستم‌های لوله‌کشی استفاده می‌شود (که ما در فروشگاه اتصالات آنلاین بهترین کیفیت از این محصولات را در اختیارتان قرار می‌دهیم). البته سایر آلیاژها نیز برای تولید این نوع شیر کاربرد دارد. به طور کلی انواع شیر یک طرفه براساس متریال عبارت است از:

• شیر یکطرفه برنجی

یکی از انواع شیرآلات، از آلیاژ برنج تهیه می‌شود که ترکیبی از روی و مس است. شیر یکطرفه برنجی اجازه نشت آب را نمی‌دهد و اگر خراب شود، می‌توانید بدون باز و بسته کردن، پیچ‌ و مهره‌های آن را تعویض کنید. این محصولات خود شامل دو نوع دریچه‌ای و فنری هستند. از جمله شرکت‌هایی که در زمینه تولید شیر یک طرفه برنجی فعالیت دارد، می‌توان به یورک، کیز ایران و سیم ایتالیا اشاره کرد.

• شیر یکطرفه چدنی

دومین آلیاژ پرکاربرد برای تولید انواع شیرآلات است که از 95 درصد آهن به همراه کربن و سیلیسیم تشکیل شده است. شیر یکطرفه چدنی برای نیروگاه‌ها، صنعت نفت و پتروشیمی، کارخانجات و صنایع غذایی کاربرد دارند. این شیرها از یک نشیمنگاه، بدنه، مجرا، ساقه و مجرابند تشکیل شده است. از جمله برندهایی که در زمینه تولید شیر یک طرفه چدنی فعالیت دارد می‌توان به فاراب و میراب اشاره کرد.

• شیر یکطرفه استیل ضدزنگ

این شیرها در مقابل زنگ زدگی مقاومت بسیار بالایی دارند و عموما برای مکان‌هایی که رعایت بهداشت برای آن‌ها اهمیت زیادی دارد، استفاده می‌شوند (صنایع مواد غذایی و دارویی). برای تولید این شیرهای یک طرفه از استیل ضد زنگ با 11 درصد کروم استفاده می‌شود که در برابر دمای بالا (حداکثر 400 درجه سانتیگراد) مقاومت بالایی دارد.

کاربرد استفاده از شیر یک طرفه

از شیرهای یک طرفه برای تاسیسات مکانیکی ساختمان استفاده می‌شود. به طور کلی کاربردهای اصلی این نوع شیرآلات عبارت است از:

• سیستم لوله کشی آب و فاضلاب
• استفاده برای انواع پمپ آب
• استفاده برای آبگرمکن و پکیج
• استفاده برای پمپ باد
• استفاده برای تجهیزات وابسته به بخار آب و گاز

مزایا و معایب شیر های یک طرفه

این شیرها با مزیت‌ها و معایب زیادی همراه هستند که عبارتند از:

مزیت‌های چک ولو

• امکان استفاده برای انواع سیالات
• اشغال فضای کم
• امکان آب بندی
• امکان تنظیم سرعت باز و بسته شدن
• نصب آسان و بدون تعمیرات
• امکان باز و بسته شدن شیر در حداقل اختلاف فشار دو سمت دیسک
• امکان استفاده برای تمامی خطوط عمودی و افقی با جابجایی موقعیت اهرم

معایب شیرهای یکطرفه

• باقی ماندن دیسک در حالت کامل
• گران بودن تجهیزات
• هزینه بالای تعمیر

نحوه عملکرد شیر یکطرفه

این شیرها دارای یک دیسک داخلی هستند که عامل اصلی باز شدن شیر یکطرفه است. این قطعه به سیالات اجازه می‌دهد به سمت جلو حرکت کند و به عقب برنگردد. اگر سرعت جریان سیالات به سمت جلو کم شود و یا مسیر حرکت برعکس شود، دیسک نیز به شکل اتوماتیک بسته می‌شود تا شیر یکطرفه مسدود و جریان سیالات متوقف شود.

حرف آخر

شیر یک طرفه یکی از محصولاتی که در لوله‌کشی‌ها کاربرد دارد و در آن جریان سیالات تنها به یک سمت حرکت می‌کند. این نوع شیر که شیرغیرقابل بازگشت نیز نامیده می‌شود، انواع مختلفی دارد که در این مطلب طبق شکل و متریال همه آن‌ها بررسی شد. امیدواریم این مطلب توانسته باشد به سوالات شما درباره شیر یک طرفه چیست؟ پاسخ کامل داده باشد.

سوالات متداول

تفاوت شیر های یکطرفه خودکار و چک ولو در چیست؟

چک ولو هم نوعی شیر یکطرفه است که همانند سایر شیرهای یکطرفه، عملکرد خودکار دارد و مانع از برگشت سیال در داخل لوله می‌شود. این دو شیر هیچ تفاوتی با همدیگر ندارند.

عملکرد شیرهای یکطرفه به چه صورت میباشد؟

به دلیل داشتن دیسک داخلی، اگر سرعت جریان سیالات به سمت جلو کم شود، دیسک به شکل خودکار بسته می‌شود تا مانع از برگشت سیالات به داخل لوله شود.

هنگام خرید شیر های یک طرفه به چه نکاتی باید توجه کرد؟

نوع شیر، متریال و برند سه عامل مهم برای انتخاب این محصول است که در زمان خرید باید به آن توجه داشته باشید.

علائم خرابی شیر یکطرفه چه میباشد؟

از علائم خرابی چک ولو می‌توان به نشتی سیال از محل آب‌بندی، یکسره کار کردن پمپ اشاره کرد.

انواع شیرهای یک طرفه از نظر عملکرد کدامند؟

شیر وزنه‌ای، شیر لولایی، شیر نازل‌دار، شیر یک طرفه سوپاپی فنردار و شیر ترمزدار – وزنه‌ای از جمله این شیرهای یکطرفه است.

محل نصب شیر یکطرفه پمپ آب کجاست؟

چک ولو بر روی لوله ورودی الکتروپمپ نصب می‌شود تا آب را در یک جهت لوله هدایت کند.